CHƯƠNG 7
Già Đô lúc đó mới dậy hút. Hút thuốc lào đêm
không cần kéo cho kêu. Chỉ hạ điếu dể điều chỉnh mức nước điếu là sẽ có tiếng
kêu vừa phải. Già Đô lo cho hắn. Già không nói, nhưng hắn biết. Sự im lặng của
già cũng là một lời động viên, một sự chia sẻ. Già là công nhân kỹ thuật của
một xí nghiệp cơ khí, cũng bị đưa lên QN với hắn một lần. Tới QN hắn với già Đô
cùng về một toán: toán tăng gia. Hắn làm đơn kêu oan, già Đô cũng làm đơn kêu
oan. Nhưng không ai nói với ai. Hắn không biết già mắc tội gì. Chỉ biết khi từ
75 ra đi, già mày râu nhẵn nhụi. Lên đây già bắt đầu để râu. Mãi về sau, khi
thân nhau, hắn mới biết già Đô đã lang bạt nhiều nơi đến thế.
Già là một lính
thợ Pháp quốc trong đại chiến thế giới thứ hai. Từ Pháp già đã tới Algérie,
Maroc (cái lý lịch ấy thật tai vạ cho già). Già đã là thợ đốt lò dưới con tàu
Commerce Maritimes thuộc hãng Đầu Ngựa. Hải Phòng - Marseille là hành trình
những năm tuổi trẻ của già. Làm được hai năm già thôi việc. Chỉ vì già không
chịu được những lời mắng nhiếc của chủ, những “Cochon! ” , những “Espèce
dandouille" từ miệng những người Pháp mỗi khi già làm chưa vừa mắt bọn
chúng. Già nắm chặt cán xẻng, mắt long lên:
- Ông không được phép sỉ nhục tôi
Già bỏ tàu lên thành phố Marseille. Vào quán
rượu quen. Uống. Uống nhiều. Và không trở về tàu nữa. Lang thang ở Marseille
cho đến đồng frăng cuối cùng, già tìm được việc làm trong một xưởng sửa chữa xe
có động cơ. Từ xe gắn máy, các loại ô-tô tới xe nâng, cần cẩu. Tại đây già bị
động viên vào một đơn vị cơ giới. Già sang Maroc, Algérie, vẫn làm nhiệm vụ sửa
xe.
Đại chiến thế giới thứ hai kết thúc. Già trở
về Marseille. Trở về xưởng cũ. Lấy vợ. Cô Jeannette bán hoa quả ở gần bến cảng
lớn bổng lên khiến già ngỡ ngàng, xao xuyến. Hai vợ chồng vay vốn mở một tiệm
rượu nhỏ. Khách là những người phu pooc-tê, những thuỷ thủ, những người thợ
nhan nhản ở thành phố Marseille.
Rồi già biết quê nhà đã được độc lập. Niềm
sung sướng lớn lao và nỗi nhớ quê hương, nỗi sầu biệt xứ bỗng cồn cào trong
lòng không chịu nổi. Càng không chịu nổi khi biết tin hiệp nghị Genève đã ký
kết. Một nửa đất nước được độc lập. Lại thêm thôi thúc vì chủ tịch Hồ Chí Minh,
lãnh đạo đất nước là người từng lâu năm ở Pháp, cũng từng là một mạch-lô. Già
về nước. Khi đó bà. Jeannette đã sinh cho già một cô con gái xinh đẹp, có nước
da trắng của bà, có mái tóc và đôi mắt đen của già Đô. Mặc bà vợ khóc can ngăn,
già nhất định về nước. Rồi già sẽ sang đón bà về. Độc lập rồi, xây dựng sẽ rất
nhanh. Đất nước sẽ phát triển rất nhanh. Dân tộc ta thông minh, cần cù, chiu
khó lại được bao nước giúp đỡ. Đất nước đang cần những bàn tay như già.
Già vào làm ở xí nghiệp cơ khí T. Đó là những
ngày hạnh phúc. Già bảo vậy. Khi đó xí nghiệp được phục hồi từ một cơ sở cũ của
Pháp. Điều mấu chốt là phải có việc làm, phải có dược hợp đồng sản xuất đầu
tiên. Vận may đã đến với xí nghiệp.
Giám đốc đi cùng với già trên chiếc xe Java 05
lên Thái Nguyên. Già đã bỏ một ngày xem xét, sửa chữa chiếc xe tòng tọc này đạt
mức tốt nhất. ở đó có một nhà máy giấy cần được khôi phục. Đi lên suôn sẻ. Công
việc thì hơi kinh. Nhà máy giấy bị bom. Các bộ phận hoen gỉ rải rác trong rừng,
lẫn với cây cối. Người ta hỏi giám đốc của già:
- Các anh làm được không?
Già không biết giám đốc trả lời thế nào vì già
quá biết máy cái máy tiện cổ lỗ của xí nghiệp. Nhưng giám đốc cười khì.
- Có gì mà không làm được. Nhà máy tôi là nhà
máy cơ khí mà. Rỗi, mời các anh xuống tham quan xí nghiệp.
Thật đúng là khẩu khí của một giám đốc, một người
thợ công binh xưởng.
Tìm được việc làm, hai người phấn khởi phóng
xe về. Chiếc Java 05 không phụ công già sửa lăn nhanh trên con đường bụi đất
đỏ. Tới thị xã Thái Nguyên già bị công an huýt còi, kiểm tra bằng. Cả hai người
đều không có bằng và cũng không có tiền nộp phạt.
Vét các túi chỉ còn sáu hào. Ngồi trong đồn
công an, giám đốc bảo họ:
- Các anh còn giữ chúng tôi lâu thì cho chúng
tôi báo cơm.
Sự việc không biết ra sao, nếu không có một
anh công an đi xe máy Terrot hai ống xả về đồn. Nhìn chiếc xe phụt khói và nghe
tiếng máy giảm từ từ trước khi dừng hẳn, già Đô bảo:
- Xe bị rơ séc-măng. Xăng xuống không đều. Ga
kẹt.
Anh công an xuống xe nhìn già, ngơ ngác:
- Đúng. Xe đi chậm bị gằn. Cứ phải phóng nhanh
mới êm. Sao bác biết?
- Nghe tiếng tôi biết. Để tôi sửa cho.
Già lấy dồ nghề mang theo ra. Họ xúm lại quanh
già, thành kính nhìn những động tác của già, thành kính nhìn già tháo gỡ, vặn
siết các bộ phận máy.
Ssau vài lần nổ thử, già nhảy lên xe, phóng
chậm và tăng ga đi về cuối phố. Rồi già trở lại, già lượn vòng số 8, già chồm
xe vượt qua một cái rãnh nhỏ và đột ngột khựng lại. Đó là những trò thông
thường của các chàng sửa xe ở Marseille.
- Được rồi đấy. Nhưng khói vẫn đen. Phải thay
séc-măng. Khi nào có tôi thay cho.
Cả đồn công an tròn xoe mắt nhìn già, kính
phục một người thợ lành nghề, một diễn viên xiếc tài ba trong nghề lái mô-tô.
Họ cảm ơn và mời hai người khách ra về, không quên dặn:
Lần sau đi nhớ mang bằng lái xe, hai bác nhé”.
Còn sáu hào. Mỗi người một bát phở trâu trên
dọc đường di.
Công việc khôi phục nhà máy giấy bắt đầu. Xí
nghiệp cơ khí T sống lại: Già nhận phần khó khăn nhất: Khôi phục nồi hơi của
máy xeo giấy. Già thử áp lực nồi hơi bằng nước. Già "bút-sê" những lỗ
thủng vì mẫnh bom bằng đồng đỏ...
Mấy năm sống gian khổ, nhưng già sung sướng vì
đã toại nguyện. Già đã dược làm việc cho Tổ quốc.
Ông giám đốc rất quí già. Nhưng rồi ông giám
đốc chuyển di. Ông Phin giám đốc mới, từ Sở chuyển về.
Những năm tháng nặng nề của già bắt đầu.
Muốn tạo nên một không khí hoàn toàn mới, ông
giám đốc Phin xét nét những người mà ông cho là thân cận với ông giám dốc cũ.
Già Đô cũng nằm trong diện ấy. Nhưng già không quan tâm, già nghĩ: Già chỉ muốn
làm việc. ông giám đốc nào mà chẳng muốn người dưới quyền làm việc. ít họp công
doàn, không chịu viết bích báo, già bị nhận xét là chuyên môn thuần tuý. Cái lý
lịch đi lính cho Pháp hẳn có một tác dụng quan trọng khác nữa. Không được là
đốc công, già bị chuyển về tổ cơ điện làm thợ, với lý do đó là một ngành quan
trọng: "Khâu yếu hiện nay, phải tăng cường đề chuẩn bị tốt cho sản
xuất". Người thay già nhận chức đốc công là cháu ông Phin mới thợ bậc bốn.
Già không quan tâm dến điều ấy. Già cũng không
quan tâm đến chuyện ông Phin có xe đạp phân phối rồi lại nhận phiếu mua xe đạp
phân phối nữa, mà là chuyện ông lấy sắt thép trong xây dựng cơ bản về xây một
căn nhà cho ông. Chính ông trưởng ngành cơ điện biết rõ xe ô-tô chở sắt thẳng
từ kho kim khí về nhà ông. Dư luận xì xầm, nhưng không ai dám nói. Họp ngành,
già nêu ý kiến. Không ai hưởng ứng già, mặc dù ngoài cuộc họp họ rất ủng hộ
già. Hội nghị công nhân viên chức, già nêu vấn đề. Không ai giải quyết. ông
giám đốc kỷ luật già vì tội đã vu cáo ông ta. Ông chuyển già đi dọn nhà tiêu,
quét xung quanh khu làm việc, hạ xuống bậc lương khởi điểm. Già kiện lên Sở.
Ông giám đốc Sở, một thành uỷ viên, bác đơn của già. Già bị đuổi việc và cũng
bị đuổi luôn khỏi chiếc giường một trong khu tập thể.
Không có gia đình, già bơ vơ.
Già đấu tranh theo kiểu Pháp: Làm một cái biểu
ngữ. Ngồi ngay cổng xí nghiệp. Tay cầm biểu ngữ. Chữ kẻ trong miếng gỗ dán
vuông, có cọc cắm ấy là: Phản đối giám đốc xí nghiệp T vô cớ sa thải công nhân.
Thế là già vào 75. Già lên QN. Trong tù già cô
đơn như ngoài đời già cô đơn. Một hôm xếp hàng đi làm, nhớ đến một bài thơ của
Vũ Hoàng Chương, hắn khe khẽ dọc. Già ngồi phía trước quay lại:
- Vẫn yêu đời nhỉ?
Đến lúc ngồi nghỉ ở bờ suối, hắn hát một mình
bài hát hồi hắn học tiểu học, không hát mà ư ủ trong cổ thành nhịp điệu:
Liberté. Liberté chérie
à toi. mon coeur
à toi, ma vie
Thế là già hát thành lời. Tất nhiên là lời
Pháp. Già không biết Lê cũng có mặt ở dó. Lê còn trẻ, chưa dến ba mươi, mặt
trái xoan, nhưng nhiều trứng cá quá. nên trông cứ thâm sì. Mắt sắc, cứ đảo
quanh. Thông minh hay gian giảo. Có lẽ gian giảo nhiều hơn. Lê cũng từ 75, từ
bê dê với hắn chuyển lên. Lê là tù án. Một lịch. Về tội gì Lê không nói. Nhưng
khi Lê nhận cáo trạng, anh em giật lấy xem và biết tội của Lê: Đột vòm vào nhà các
cô gái công trương ăn cắp hai va-li quần áo (họ ghét còn nói là hai va-li ấy
toàn xi-líp diềm bâu và vải màn hành kinh).
Lê bị cả bê dê ghét. Trong những buổi học tập
về tội lỗi, về chính sách cải tạo nhân đạo của Đảng, hễ Lê bắt đầu ngồi thẳng
lưng và liếm môi là bọn hắn biết Lê sắp phát biểu. Lê liếm môi trên, liếm môi
dưới mấy cái liền như kiểu tra dầu mỡ trước khi vận hành máy. Sau đó bọn hắn
chờ động tác thứ hai: giơ tay. Cách Lê giơ tay nó dứt khoát, tin tưởng với một
ngón tay trỏ chỉ ra phíà trước và bốn tiếng kèm theo rết nhmh: "Tôi có ý
kiến".
Lê nói. Bây giờ mới là giai doạn cơ bản trong
trong noi khiếp sợ của bọn hắn. Lê nói. Lý luận. Thực tiễn. Sự nhân đạo. Tội
lỗi của phạm. Thái độ trong chúng ta. Sự thành khẩn. Chỉ có một con đường. Đánh
kẻ chạy đi, không ai đánh kẻ ch. ạy lại. Ngày xưa kim ngân phá luật lệ. Nén bạc
đâm toạc tờ giấy. Bây giờ pháp luật nghiêm minh. Trị bệnh cứu người. Con người
là vốn quí nhất. Tính nhân đạo. Tính ưu việt. Công ơn Đảng, Bác. Tội lỗi cllúng
ta. Quân giải phóng Miền Nam anh dũng hy sinh. Miền Bắc cánh đồng năm tấn.
Tương lai xán lạn.
Lê nói dài. Nhiều. Đúng. Thông suốt. Cháo
chảy.
Bọn hắn nghe và nhìn vào môi Lê. Hễ Lê còn
liếm môi thì bài diễn văn của Lê còn...
Mắt Lê đăm đăm nhì vào đám thính giả vô hình.
Buổi học tập nào Lê cũng nói ngần ấy điều như vậy Có lẽ người ta cũng ngờ ngợ
rằng Lê đã thấm nhuần, Lê ăn năn hối hận, nếu không có một sự việc xảy ra: Lê
yểm một cải bánh mì trong lúc chia. Thế là màn kịch của Lê đổ nhào. Bị xử một
gậy , Lê kêu nặng quá. Và Lê mong dược ở lại 75. Thế nhưng Lê lại phải đi trại
Trung ương. Lê cay cú lắm. Lê đi trươc hắn. Hắn gặp lại Lê ở QN, cùng toán. Lê
lao dộng hăng. Tích cực bẩm, sớ. Để được giảm án. Lê đã bóp cổ Voòng Kỷ Mình để
Voòng Kỷ Mình lè ra khỏi miệng quả vải thiều vừa tạt được, nhưng chưa nuốt trôi
xuống cổ. Lê cầm quả vải ướt nhoe nhoét ấy đi báo cán bộ.
Già Đô hát bằng tiếng pháp trước mặt Lê có
nghĩa là trước mặt cán bộ. Già bị gọi lên giáo dục: Không được nói tiếng nước
ngoài. Nói tiếng nước ngoài là phạm nội qui.
Già cãi: Tôi không nói chuyện bằng tiếng nước
ngoài. Tôi chỉ hát vài câu tiếng Pháp thôi. Thế còn anh em người dân tộc nói
tiếng Hoa thì sao?
Già cãi rất có lý. Đúng là anh em người dân
tộc toàn nói với nhau bằng tiếng Hoa. Đến nỗi hắn cũng thuộc những câu như:
"Kỷ tố tỉm" (mấy giờ rồi) “Thủ ngồ mẩu kéng là chà" (đói không
sợ bẩn) "Cổi trầu hẩu, tắc kin mìn nhị xập xây tỉm, tỉu háy cái lẩu
phồ" (cải tạo tốt, được gặp mặt hai bốn tiếng, ngủ với vợ). Đó là những
câu ngồi nhổ cỏ xọng lên cho vui. Và những câu chửi "Tỉu cái nẩu nả, tỉu
cái nẩu mủ. . “.
Cái lý ấy của già khiến già bị phạt. Ba ngày
xà lim, hạ mức ăn xuống chín ki-lô. Già đã hiểu cái điều hắn hiểu từ trước,
nhưng chính hắn cũng không thực hiện được: Đừng cãi lý với kẻ mạnh. Kỳ ấy hắn
mới nhận tiếp tế. Hắn tặng già Đô mấy suất cơm để già Đô ăn thêm, còn lại phơi
khô. . Đó là một hành động cho máu. .
Thế rồi tình cờ, già Đô với hắn nằm cạnh nhau
khi chuyển buồng. Hắn với già ăn chung. Để bù lại những thứ già được hưởng của
hắn, già tích cực tạt. Và già để râu. Có lẽ già hiểu cái thứ dấu tranh kiểu
Pháp ấy hại già. Để râu có lợi hơn. Có thể vì thế mà chóng được về cũng nên.
Râu già Đô mọc nhanh. Dài và hoa râm. Tóc già
rễ tre. Râu già rễ tre. Chô râu mép lại được hai chòm lông mũi nhọn hoắt cũng
rễ tre và cũng hoa râm xông ra chi viện. Khi ăn râu mép, râu cằm, lông mũi
trông đến buồn cười. Già rất giữ ý. Già chỉ ăn một ít những thứ tiếp tế hắn lấy
ra, mặc dù già tạt được kha khá. Già có thể nướng khoai ngay trước mặt cán bộ
mà cán bộ không biết. Già kiếm dược cả quả bí xanh gọt vỏ đưa cho hắn xuống
suối ăn sống, mát ruột suốt nửa ngày. Chiến công lớn nhất của già là già đã tóm
gọn dược một con rồng đất, to bằng cổ tay. Già đang làm thịt một con chão chuộc
ở dưới suối thì có tiếng động ngay dưới tảng đá cuội lớn già ngồi. Già ngó
xuống: Một con rồng đất. Già vồ hụt. Nó chạy nhanh. Chạy như kiểu thằn lằn và
nó chắc cũng là một loại thằn lằn, nhưng có vây lưng từ gáy xuống tới đuôi. Tóm
lại: Một chú khủng long bé tý và nhanh nhẹn. Già đuổi, nó leo lên cây. Bò rất
nhanh. Tới lưng chừng, nó dừng lại, ngỏng cổ lên nghe ngóng. Già Đô bám vào
thân cây leo lên. Thấy động, con rồng đất leo lên cao nữa.
Anh tù nuôi ong Nông Văn Thắng, người Tày,
đang đi tìm những tổ ong rừng, bắt về gây đàn cho trại, khi đó cũng có mặt. Anh
kêu to:
- Đừng lên, nó chuyển sang cây khác mất dấy.
Thắng rời gốc cây trong đó có những con ong bay vụt ra. Thắng huýt sáo. Con
rồng đất ngỏng cổ lên nghe. Thắng bảo:
- Giống này, cứ huýt sáo là nó đứng yên cho
bắt.
Nhưng không ai có thể leo lên cành cây chót
vót. Thắng giúp già Đô làm cái thòng lọng. Anh chặt một cây nứa dài vót phần
ngọn dẻo, làm một cái tròng. Già Đô cầm cây nứa leo lên. Vừa leo vừa huýt sáo.
Hoá ra già Đô huýt sáo trong và rất hay.
Liberté, Liberté chérie!
à toi, mon coeur
à toi, mạ vie
Đó là khúc hát về tự do đã đưa già tới kỷ
luật. Nhưng lúc này già chỉ huýt sáo, chứ không hát lời. Nghe tiếng sáo, con
rồng đất ngây ra. Đến khi già Đô đứng vững trên một cành cây, giơ cái thòng
lọng lên cao hơn đầu con rồng đất thì già không huýt sáo được nữa. Già nín thở.
Thế là tất cỉ anh em dưới đất đều huýt sáo. Như một bầy hoạ mi. Chỉ trừ Lê, Lê
không thèm nhìn già Đô, không thèm nhìn con rồng. Lê nhìn vào hốc cây nhỏ bên
suối, nơi những con ong thợ từ đấy bay vụt ra. Lê lẩm bẩm:
- Tổ này phải bao nhiêu là mật. Ngày nào mình
cũng đi qua mà không biết.
Không ai để ý đến Lê. Tất cả đều dẩu mồm ra
huýt sáo và nhìn lên già Đô, nhìn lên cái thòng lọng đang hạ dần xuống, run
run, đảo dảo trên đầu con vật nó vẳn ngây ra nghe tiếng nhạc!
- Được rồi!
Tiếng reo đồng thanh như tiếng những người xem
bóng đá khi bóng vào lưới.
Con vật giãy giụa. Già Đô tròng tuyệt diệu.
Đúng cổ. Già thả chúc cái tròng xuống. Thắng đỡ lấy cây nứa.
Thịt con rồng đất trắng nõn, hai thăn lưng
tròn chắc như thăn lợn. Trông thế mà gần miệng cái ca của hắn. Khi làm lòng,
già còn bắt được mấy con cua cắp vào lòng. Thắng lợi thật giòn giã. Hai người ăn
được ba ngày. Họ không mời Thắng. Họ biết Thắng chẳng thiếu gì. Mật ong với
Thắng là thứ bình thường. Cả trứng gà nữa. Da Thắng đỏ au. Khi từ Q.N chuyển
lên VQ, hắn và già Đô cùng chung một cái khoá tay. Chia nhau mỗi người một nửa
chiếc còng số 8. Hắn tay phải, già Đô tay trái. Không biết đi đâu, vì sao phải
đi. Đến cuối thị trấn, xe dừng cho anh em tù đi đái. Cứ đôi một nhảy xuống. Hắn
và già Đô "hai ba nào" nhảy rất đều. Nếu lệch nhau, kéo nhau ngã dúi,
còng số 8 cắt vào đến xương.
Trải qua thử thách năm tháng, hắn biết già Đô
quí hắn. Già không ngủ được cũng vì lo cho hắn. Hắn động viên lại già:
- Không có chuyện gì đâu. Cụ cứ yên tâm.
Hắn hút một điếu nữa, lần này được kéo thoải
mái, rồi nằm xuống. Già Đô cũng nằm. Lẻ tẻ mấy người nữa dậy hút thuốc hoặc vào
nhà mét. Anh em nằm im đấy thôi chứ ít người ngủ được.
Những đêm mất ngủ trong tù thật khủng khiếp.
Còn những điều gì không nghĩ đến. Cả những chi tiết hồi còn bé tí tưởng đã quên
hẳn rồi bỗng vụt sống lại. Như hắn đã nhớ tới một sáng mồng năm tháng Năm, ngủ
dậy thấy trời mưa mà hắn buồn mãi. Hắn nghĩ ngay: Phải giết sâu bọ trong nhà,
ăn chè đỗ đen trong nhà, không được ra ngoài sân. Hắn còn nhớ rõ cái sân sáng
hôm đó. Rơm tươi ướt đẫm nước mưa. Cây dâu ở phía góc sân cũng thế.
Hắn gọi mẹ, chìa mười dầu ngón tay, mười dầu
ngón chân về phía mẹ. Hắn rút những cuốn lá ở các đầu ngón tay, đầu ngón chân
ra. Móng tay móng chân hắn đỏ lừ. Có một cuộn lá rơi ra trong lúc ngủ. Ngón ấy
không đỏ bằng các ngón khác. Thôi cũng được. Mẹ hắn cầm bàn tay bé xní của hắn
ấp lên mặt. Hắn ôm lấy mẹ.
Đêm nay hắn lại nhớ tới buổi sớm Tết Đoan ngọ
ấy. Mẹ ơi. Mẹ chẳng ngờ con lớh lên lại đến nông nỗi này. Phía sàn bên kia có
tiếng "xạch". Dưới ánh lù mù của ngọn đèn không thông phong ở cửa nhà
mét, khói nhiều mà sáng ít, hắn thấy Hợp khe khẽ vén màn đứng lên. Rồi tiếng
xuýt xoa, thất vọng của Hợp "Bé quá! " Cái bẫy chuột của Hợp đã sập.
Cái bẫy làm bằng miếng gỗ con, với một khúc dây thép uốn có lò xo. Hợp đặt trên
giá, lẫn vào đám nội vụ. Không biết Hợp lấy gì làm mồi?
Lâu lắm lại thấy "xạch" một cái nữa.
Rồi lại tiếng Hợp thất vọng một mình: “Bé quá". Làm gì có chuột to. Chuột
to đã bị Dự bắt chén hết rồi. Chạy vun vút trên giá là những con chuột nhắt.
Con nhỏ lông xám và con to lông vàng hươm. Hắn nghĩ cũng có thể Hợp bẩm thật.
Hợp khổ quá. Vợ Hợp đã bỏ Hợp. Chẳng còn ai lên tiếp tế. Hợp đét. Hợp meo. Ngay
thuốc lào cũng gay. Hắn không hiểu làm sao Hợp vẫn có thuốc lào hút. Trong khi
ấy hắn nhận tắc. Tiếng giở các túi ni-lông đựng thức ăn cứ loạt soạt loạt soạt
ở chỗ hắn làm Hợp không chiu được. Có thể thế.
Lại có tiếng "xạch". Bẫy lại sập. Và
tiếng Hợp reo khe khẽ: "Đây rồi". Có lẽ đã nửa đêm”. Báo cáo. Tôi, Nguyễn
Văn Tuấn, số tù CR880, dậy đi đái". Hắn vào nhà mét. Khai cay mũi, chảy
nước mắt. Nhà mét ngày nào cũng cọ rửa, nhưng anh em về chỉ một tiếng là đã
khai cay mắt. Hắn nhắm mắt, nín thở, đái, co bụng lại mà đái cho nhanh. Cái mùi
khai thật khó tả: Nó đặc sếnh, có thể bốc vào tay được. Nó có gai cứa vào lỗ
mũi, chọc lên óc như kim loại. Như rắc ớt vào mắt. Sau này đi làm, hắn đã ngửi
lại mùi nhà mét ở xí nghiệp. Đó là mùi trong nhà máy lạnh bị bục ống ga. Có
công nhân đã ngất ngay tại chỗ. Thợ sửa chữa vào đó phải đeo mặt nạ.
Mùi a-mô-ni-ắc.
CHƯƠNG 8
Cả trại vừa "đánh đồng thiếp" đi
được một lúc thôi chứ mấy, thì có tiếng súng nổ chói đanh ngay mang tai. Rền từ
rừng xanh vọng về. Liên tiếp năm sáu phát. Tất cả choàng dậy. Ngơ ngác. Sợ hãi.
Tiếng Cán quát:
- Tất cả ngồi yên tại chỗ. Cả trại vẫn im lặng
như chết. Lại hai tiếng súng nữa. Cách nhau. Phát một. Có tiếng chân người
chạy. Tiếng gọi nhau. Và tiếng béc-giê sủa ồm ồm.
- Lại có thằng nào trốn trại rồi.
Tiếng ai đó lầu bầu. Giọng Nghệ An. Một lúc
sau là Lê Bá Di giọng Quảng Trị:
- Báo cáo, Di Lê Bá Di, số tù 127, vào nhà mét
đi đái.
Im ắng. Bên ngoài im ắng lắm. Có lẽ anh tù
trốn đã chạy được vào rừng. Cuộc rượt đuổi diên ra xa trại. Anh ta có trốn
thoát được không? Ai thế nhỉ?
Tất cả ngồi dậy trong màn, chờ đợi một sự kiện
gì đó nhưng chẳng có gì xảy ra. Thế là lại chen chúc nhau trong nhà mét. Boi
lại về màn. Hắn và già Đô như cùng ngả lưng xuống chiếu một lúc. Già chép
miệng:
- Trốn đi đâu được mà trốn cơ chứ.
Lại nằm. Lại nghĩ. Nghĩ đến anh tù trốn trại
chui lủi trong rừng. Đến các ông công an, đến đàn chó đang lùng sục. Rồi nghĩ
dến thân phận mình tù không án, ngày về chẳng có. Thôi. Đừng nghĩ gì nữa. Tất
cả sẽ qua. Đến cả cuộc đời mình rồi cũng qua nữa là... Khi đã hoàn toàn yên
lặng, có tiếng chân người ngoài sân. Loang loáng ánh đèn pin. Tiếng Chắt khàn
khàn:
- Dậy nhé! Tất cả dậy! Dậy! Điểm danh.!
Lại bật dậy. Chui ra ngồi ở đầu màn. Lại xếp
bằng tròn. Tay để trên đùi. ngửa lên. Người sàn trên sóng đôi với người sàn
dưới. Sàn bên này đối xứng với sàn bên kia. Ông Thanh Vân mát hầm hầm bấm đèn
pin soi vào mặt từng người. Rồi đi ra. Chắt lại khoá cửa. Hai người đi sang
buồng khác. Còn ngủ nghê gì được nữa. Ngao ngần hết cả người. Nhưng nằm xuống
chiếu rồi Lượng vẫn vui vẻ nói lên tâm trạng chung của anh em khi bị điểm danh
đột xuất, khi bị rọi đèn pin vào mặt:
- Báo cáo cán bộ. Ai trốn thì trốn, chứ chúng
tôi cho ăn kẹo cũng không trốn. Có trốn thì trốn thời gian sơ tán rồi. Chúng
tôi cứ phải có hộ khẩu, có sổ gạo không là chết đói.
Nằm trong màn Lượng cứ báo cáo với bóng đêm
như vậy. Không ai hưởng ứng Lượng. Tất cả cố gắng tìm đến với giấc ngủ bị ngắt
quãng.
Hắn cũng cố chợp được một lúc. Trở dậy trời đã
sáng. Sáng hôm ấy trời nắng. Đã cảm thấy cái nắng của đầu hè. Mây bục. Bay.
Dồn. Lộ ra những khoảng trời xanh thèm khát gần trăm ngày nay.
Thấy tiếng chân ông Quân, tất cả xuống đất.
Ca, ống bương, bi-đông, khăn mạt chở sẵn. Ông Quân mở toang hai cánh cửa và rất
nhanh nép sang một bên tránh cái mùi người, cái mùi hôi hôi của hơi người, quần
áo giày dép chăn màn, nhà mét bị nhốt một đêm ào ra. Cái mùi đó, những người ở
trong nhà quen mũi không thấy. Còn người ngoài không ai chịu được. Nó nặng. Có
trọng lượng. Nó ùa ra như nước ùa khi cánh cửa đập mở. Nó nồng nặc cứ thẳng cửa
tràn ra sân. Có lẽ vì thế mà đất sân ở đó đen sạm lại và tất cả những cây trẩu
trồng đối diện với các cửa buồng đều còi cọc lá bị cháy táp không lớn được. Đó
là một loại không khí có áp suất lớn, được cấu tạo khác hẳn với khí quyển của
trái đất. Chả thế có những hôm ông cán bộ khác mở cửa buồng thay ông Quân, vừa
mở tung cánh cửa, ông như bị đánh mạnh vào ngực, giật mình lùi lại, nép vội vào
một bên làm cho cả bọn cười rộ lên.
Những người tù xếp hàng hai bước ra trước cái
bút dứ dứ của ông Quân. Thiếu một người. Tù gọi ầm:
- Còn ai trong ấy ra mau lên.
Dự thắt vội dải rút quần, từ nhà mét chạy ra.
Dự buồn đi đồng, đã định nh đến lúc đi làm, nhưng không chịu được. Thân tù thật
khổ. Đi ỉa cũng vội. ỉa không hết cứt.
Ngoài sân anh em tù thoải mái hít thở không
khí trong lành. Nhiều người không đánh răng, chỉ súc miệng. Hắn vẫn có thuốc
đánh răng, nên già Đô cũng được đánh. Hắn phải bảo mãi già Đô mới chịu đấy. Già
cười:
- Trâu bò nó có đánh răng đâu mà răng nó trắng
thế. Các cụ nhà mình có đánh răng đâu mà các cụ vẫn sống lâu.
Mấy anh tập thể dục. Hắn cũng múa may vài
đường cơ bản. Chỉ riêng Nguyễn Văn Phố, tù mười tám năm tập rất đều. Tập thể
dục đều, tắm đều và làm việc cũng đều nữa.
Phố cũng là tổ trưởng như hắn. Anh em nghỉ,
hắn nghỉ, Phố vẫn làm. Phố chỉ làm việc nhẹ thôi: Đánh luống, xới cỏ. Phố làm
không vội vã, cứ nhát một đều đặn, chăm chỉ. Nắng tháng Sáu, anh em dạt cả vào
gốc cây tránh nắng, Phố vẫn một mình với cái cuốc giữa nương, mồ hôi đầm đìa.
Hắn bảo Phố.
- Anh nghỉ cho anh em nghỉ với chứ.
- Anh em cứ nghỉ đi, mình làm quen rồi, nghỉ
nhiều lại chán.
Phố ở Phú Sơn về. Hắn ở QN lên. Đi làm với
nhau nhưng không nói chuyện với nhau. Tù vốn giữ mình, giữ mồm, giữ miệng. Hắn
vừa đưa nhát cuốc vừa lẩm bẩm một mình:
Hôm nay đi chùa Hương
Hoa cỏ mờ hơi sương
Cùng thầy me em dậy
Em vấn đầu soi gương
Hắn đang nghĩ về quá khứ, nghĩ về những áng
thơ bất hủ dù không được in lại.
Bỗng Phố hỏi:
- Anh thích Nguyễn Nhược Pháp lắm à?
Hắn nhìn Phố, kính trọng một người tù có kiến
thức. Phố cũng như trăm ngàn người tù khác. Quần áo xám bạc, da đen tai tái.
Dòng chữ đỏ in trên ngực: AM xê-ri kỳ cựu. Hắn đáp:
- Vâng. Tôi thuộc Nguyễn Nhược Pháp từ nhỏ.
Phố buông cuốc:
- Tôi cũng thích Nguyễn Nhược Pháp. Tôi còn
thích và kính trọng cụ Nguyễn Văn Vĩnh, thân sinh Nguyễn Nhược Pháp nữa.
Đến lượt hắn rời cuốc. Hắn không ngờ Phố lại
còn biết cả cụ Nguyễn Vàn Vĩnh: "Ve sầu kêu ve ve, suốt mùa hè, đến khi
gió bấc thổi” . Hắn thuộc từ lúc còn bé tí. Bố hắn mua về cho hắn cả một quyển
ấy, khi bố hắn sang phố. Còn những "chuột nhắt, mèo và gà trống"
những “cá to cá bé nuốt nhau" ...
Từ ấy hai người hay trò chuyện. Phố đọc cả thư
con gái út đã mười tám tuổi cho hắn nghe. Phố có một cái gáo múc nước bằng tôn
hoa nhà gửi cho. Đi làm về, dù xa dù gần, Phố cũng xách theo một gáo nước suối.
Sáng hôm sau tập thể dục xong, Phố tắm. Đầu Phố ít tóc nhưng chải mượt. Nóng
lạnh, hôm nào Phố cũng tập thể dục, cũng tắm. Có lẽ Phố bình thường hoá cuộc
sống trong tù.
Anh em rửa mặt đánh răng, đi đái đã vãn. Số
trực nhật đã xuống bếp lấy suất ăn sáng. Những cặp mắt hướng về nhà bếp. Trong
tù thì chỉ có đợi ăn. Chia thức ăn sáng đơn giản hơn. Mì nấu muối, hay sắn, hay
khoai lang. Cũng cân. Nhưng. chỉ một lần cân thôi. Sợ nhất khoai lang như hôm
nay, vớ phải củ hà thì meo suốt sáng.
Tiếng kẻng gọi đi làm. Hắn cùng mọi người bị
bọc, bước ra sân. Hắn trông thấy Hợp nhét con chuột nhắt vào bị. Con chuột cứng
quèo, co lại trông càng béo, to hơn ngón tay cải, vàng hươm. Đúng là một con
chuột cụ. Trưa nay Hợp sẽ có thứ sột sệt cải thiện rồi. Các toán xếp thành hàng
hai, ngồi trên sân hướng về cổng trại dốc thoai thoải. Trông như những mô đất
xám xếp thành luống gù gù kín cả sân trại. ở phía cổng, ông Quân nhìn tờ giấy
gọi to:
- Phạm nhân Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Thế Hiển ở
lại.
“Xà lim rồi”. Hắn ghé tai già Đô, nói nhỏ. Hai
người bao giờ cũng xếp hàng đôi cạnh nhau. Già Đô vội lục bị, dúi cho hắn hai
củ khoai lang. Đó là toàn bộ suất sáng của già. Già không ăn, già để phòng xa
cho hắn. Rất nhanh, hắn nhét vào bị của hắn, sợ người khác trông thấy.
Một người tách hàng tù đứng ra. Đó là Hiển,
một anh tù trẻ. Có tiếng quát: "Anh Tuấn đâu? " Hắn nặng nề khoác bị
đứng lên, đi ra khỏi hàng, về phía cổng. Hàng nghìn con mắt nhìn vào hắn.
Ông Quân tay cầm quyển sổ, tay cầm bút máy:
- Toán rau xanh! Toán rau xanh đứng lên.
Nón rách, quần áo xám, cúi mặt, phớt đời, lầm
lì, khó hiểu đi hàng đôi chầm chậm trước mặt ông Quân. Ông cầm cái bút máy, cứ
mỗi hàng tù đi qua, lại dứ một cái, miệng lẩm nhẩm đếm. Rồi ông ghi vào sổ.
ở trong buồng trực, nhiều ông công an áo xanh,
công an áo vàng đang uống nước, hút thuốc cười nói. Khi người cuối cùng trong
toán ra cổng trại, một ông công an vũ trang xách khẩu súng dựa vào tường, khoác
lên vai đi theo. Và một ông công an áo vàng, đó là ông quản giáo phụ trách
toán.
- Toán làm đồi! Lại một toán tù quần áo xám uể
oải chậm chạp, tuyệt vọng đứng lên. Số tù đỏ, số tù đen in ở lưng, ở ngực áo, ở
ống quần. ông Quân lại giơ bút dứ dứ. ông đếm từng đôi, miệng lẩm nhẩm. Trong
phòng trực lại một ông quản giáo có súng lục, một ông công an vũ trang khoác
súng trường đi ra.
- Toán may!
- Toán lò vôi!
- Toán lò gạch
Cứ thế sân trại rỗng. Phòng trực rỗng. Ông
Quân đi vào cái phòng trực rỗng ấy, ngồi xuống ghế, đặt quyển sổ lên bàn làm
tính cộng.
Hắn nhìn thấy anh tù trẻ và bước về phía anh
ta:
- Tập trung hay án?
- án. Anh bọp à?
Hắn gật đầu lo lắng:
- Không biết các ông ấy gọi lại làm gì.
Hiển không giấu được niềm vui:
- Em hôm nay hết án. Lo quá, chỉ sợ ông ấy cho
thêm cái bọp. Khi nhận dược thư bố em, em mới yên tâm.
- án mấy
- Đúng một năm, ăn đủ, ở đủ. Chẳng được giảm
ngày nào. Người nhà em lên đón từ hôm qua.
Ông Quân đã cộng trừ xong, buông quyển sổ:
- Anh Hiển vào đây.
Hiển bước vào phòng. Một mình hắn đứng chờ.
Lại càng lo lắng, càng buồn, càng nẫu ruột. Trên đầu hắn là cái bốt gác chính
ngay ở cổng trại. Có tiếng lục cục ở trên đó. Tiếng dựng súng, tiếng kéo ghế,
tiếng chân người. Một đầu mẩu thuốc đỏ lừ rơi xuống gần chân hắn.
Kìa Hiển đã ra. Hiển nhảy cbân sáo ra cổng sau
khi vẫy hắn. Nụ cười sáng bừng. Đó là những bước chân dầu tiên của tự do. Cái
vẫy tay mới tuyệt vời. Nó vừa là biểu hiện của tự do vừa là bản thân tự do.
Không ai dám vẫy tay vui tươi một cách chân thành như vậy trước mặt ông quản
giáo khi còn là một thằng tù. Những giây phút đầu tiên được trở lại làm người
tự do mà hắn chứng kiến. Chỉ thoắt một cái đã thay đổi hoàn toàn dù vẫn mang
trên người bộ quần áo xám có in số. Thật không thể hiểu được.
Nhưng hắn không kịp suy nghĩ nhiều. ông. Quân
hiện ra ở cửa, ra hiệu cho hắn vào. Hắn nhìn thấy cái hòm gỗ của hắn vứt chỏng
chơ dưới đất. Nắp hòm mở, bên trong màu gỗ trắng, bên ngoài màu sơn xám. Cái
hòm đã gắn bó với hắn ba năm tù. Cái hòm trung thành không bỏ hắn suốt từ toán
tăng gia sang toán rau xanh trại Q.N. Rồi theo lên V.Q với hắn. Toán làm đồi,
toán văn nghệ, toán chăn nuôi...
Ông Quân ngồi xuống ghế chậm chạp. Lấy ra một
tờ giấy đánh máy, đánh vần từng chữ. Hắn biết thế vì thấy miệng ông lẩm nhẩm.
Rồi ông để trễ kính xuống sống mũi, ngước nhìn hắn qua phía trên mắt kính:
- Anh tên chi?
- Báo cáo ông. Tên tôi là Nguyễn Văn Tuấn.
- Ngày tháng năm sinh?
- Mồng ba tháng Bảy năm 1934 ạ.
- Quê quán?
Hắn nói quê quán.
- Về đem nội vụ ra đây. Anh được tự do.
Giọng ông hờ hững.
CHƯƠNG 9
Hôm ấy là mồng ba tháng Tư năm 1973. Hắn nhớ.
Cứ mỗi lần bận bịu, suýt quên, hắn lại nhớ đến con số ấy để khói quên đi cái
ngày quan trọng nhất của mình. Ngày sống lại. Về sau, chắc chắn hơn, hắn ghi
vào một quyển sổ. Bẵng đi vài năm lao vào kiếm sống, vật lộn để tồn tại, nhớ
lại ngày ấy hắn đâm lẫn lộn. Mồng bốn tháng Ba hay mồng ba tháng Tư. Hắn giở sổ
ra xem. Nhưng vẫn còn ngờ ngợ. Có thể ngay lúc ghi hắn đã nhầm lẫn mất rồi. _
Đến khi dọn dẹp giấy má, tìm lại được bức thư hắn viết cho vợ hần ngay tối hôm
sau khi được tha trong một căn buồng Hà Nội thì hắn mới thật tin. Đúng 3-4-
1973.
Tuy nhiên lúc nào hắn cũng nhớ rất rõ ngày hôm
ấy. Nhớ từng chi tiết.
“Về đem nội vụ ra đây. Anh được tự do".
Hắn không té xỉu. Không chết lặng đi, không dựa lưng vào tường để khỏi ngã.
Không cắn môi để khỏi cười trước ông quản giáo như những nhà văn giàu tưởng
tượng có thể nghĩ và viết.
Hắn bị bất ngờ. Đúng. Hắn không ngờ hắn được
tự do, trong khi những người mười tám năm, hai mươi mốt năm vẫn còn ở lại. Con
số năm tháng ấy không gợi mấy trong lòng hắn, nhưng đến khi nghe Phố nói:
- Tôi đi tù năm vợ tôi 33 tuổi. Năm nay vợ tôi
5l tuổi rồi.
Thì hắn bàng hoàng. Hiện thân của đau khổ ở
Ngưyên Văn Phố nhỡn tiền cũng làm hắn hoảng. Nhưng đến khi đau khổ mười tám năm
tù hoá thân thành một người phụ nữ thì hắn rợn người. ôi! Đời một con người.
Tuổi ba mươi đang là tuổi chín nhất của người phụ nữ. Tuổi của chăm sóc và đòi
hỏi chăm sóc. Tuổi của yêu đương và đòi hỏi yêu đương. Hắn rỏ những giọt nước
mắt trong lòng khóc thương người phụ nữ Hà Nội 5l tuổi mà hắn chưa biết mặt.
Hắn rỏ những giọt nước mắt trong lòng khóc thương vợ hắn đang đang ở tuổi chín
ấy, phải goá sống, phải vật lộn, đè bẹp, giết chết lòng mình, giết chết tuổi
trẻ, giết chết những đòi hỏi yêu đương, sống trong cô đơn và nhục nhã.
Hắn bị bất ngờ vì nó đã đến, tuy vẫn chờ đợi
nó, đồng thời hắn lại nghĩ rằng nó đã đến quá muộn. Phải, nó đã đến quá muộn.
Hắn có tội gì mà phải ở đến năm năm. Lẽ ra nó phải đến lâu rồi. Hắn cười, nhìn
ông Quân như muốn ông xác nhận lại điều ông vừa nói, điều quan trọng tột cùng
đối với hắn, nhưng ông Quân không để ý gì đến hắn. Với ông, hắn không còn ở đây
nữa. ông đang để tâm trí vấn một điếu thuốc sâu kèn. Ông chỉ hút thuốc rời, vấn
lấy và không lúc nào rời điếu thuốc trên môi.
Hắn nói:
- Cám ơn ông! Xin phép ông tôi về buồng
Ông Quân vẫn nhìn vào điếu thuốc đang quấn dở,
gật đầu, không quay lại. Hắn về buồng, cho vào bị bộ quần áo tù thay đổi, hai
cái chén mắt trâu. Hắn nắn lại hai củ khoai mềm mềm, sự phòng xa của già Đô nếu
hắn vào xà lim. Hắn ấn cái bị vào góc trong cùng nội vụ của già. Hắn muốn cho
già nhiều nữa, nhưng hắn sợ có người nào dó phát hiện, già không nhận được. Tốt
nhất là thông qua quản giáo, thông qua trại.
Hắn chỉ đút vào cái túi khâu bằng một ống quần
tù cái ca có cả nắp của Lỷ Xìn Cắm, cái bút máy Pilot ngòi cánh sẻ bằng vàng 14
ca-ra không có mực từ mấy năm nay, xấp thư từ vợ con bố mẹ hắn gửi vào cho hắn.
Rồi hắn đem hết nội vụ ra. Bê, xách, ôm đeo. Hắn đặt tất cả xuống đất trước mặt
ông Quân.
- Báo cáo ông! Tôi để tất cả những thứ này nhờ
trại chuyển cho mấy anh. Hắn chỉ cái hòm:
"Cái này cho anh Lê Bá Di, cả khoá nữa
ạ". Hắn chỉ cái áo bông Trung Quốc to xù, rộng thùng thình: "Cái này
cho anh Đô". Hắn chỉ cái chăn bông: "Cái này cũng cho anh Đô! . Hắn
cảm thấy tự do đang nhập vào hắn để hắn từ một xác chết biến thành người khi
nói những câu ấy: Hắn đã có thể nhờ vả các ông quản giáo, có quyền đối với
những thứ của hắn và cho hết tài sản đồ sộ, quí giá tạo thành cuộc sống người
tù của hắn. Ông Quân gật, ừ. Rồi ông chậm rãi bảo:
- Anh ghi lại đi Đây bút giấy! Ghi đi! Hoá ra
ông Quân rất coi trọng lời dặn của hắn. Hắn bỗng thấy quí ông, thấy ông thật
tốt. Chưa ai coi trọng lời dặn của một thằng tù. Phải, đến lúc này hắn vẫn còn
là một thằng tù. Hắn mới chỉ đi hết đoạn đường tù của hắn, nhưng chưa đặt chân
sang đến bên kia, chưa đặt dù chỉ một chân thôi sang phần của tự do.
Phải người không có trách nhiệm ừ ào để đấy.
Hắn biết sao được. Mà biết thì đã làm sao?
Hắn cảm thấy mình dược đối xử như một con
người, khi cầm bút giấy ông Quân đưa, nhìn đống nội vụ ngổn ngang, ghi chép. Tự
nhiên hắn thấy phải gấp rút Hắn không cớ thời gian. Hắn vội lắm rồi.
Thuốc lào cho anh Nguyễn Văn Hợp, bi-đông cho
anh Vũ Lượng, cặp lồng cho anh Dự...
Ông Quân cầm tờ giấy hắn đưa, rồi lại nhìn
dống nội vụ của hắn:
- Chu cha. Anh này đi tù mà cứ như ở nhà. Lắm
đồ.
Đấy là hai cái chén mắt trâu hắn đã để vào
trong bị xếp sang chỗ già Đô rồi, ông không trông thấy đấy. Ông Quân đưa cho
hắn một tờ giấy có đóng dấu son cả chữ ký của của ông thượng uý giám thị phân
trại.
- Anh vào trại trong, lối đi vào thôn Khởi
Nghĩa. Lấy giấy tờ của trại chính.
Hắn chào ông Quân, phấn khởi nên chào to, cởi
mở, tuy vẫn kính trọng...
Hắn bước ra khỏi cổng trại. Nhìn về phía ngọn
đồi xa xa, nơi hắn đoán là cả toán đang chặt hom sắn. Hắn đã rứt ra khỏi họ và
bỗng trào lên niềm thương xót những người còn ở lại chịu kiếp tù đày. Tôi đã
được tự do. Tôi đã được ra khỏi trại. Tôi đã thoát khỏi cuộc sống tù tội. Tôi
trở lại làm người. Chào anh em đang tiếp tục cuộc sống âm phủ. Tôi đã trở về
dương thế. Hắn bỗng nhớ đến điều mọi người sợ nhất: Chết trong tù. Chết là hết
thôi. Nhưng mang cái tiếng chết rục tù thì nhục nhã quá. Già Đô sợ nhất điều
ấy. Tuổi già đã cao. Cứ có một anh tù nào chết là già lại lo. Già như trông
thấy nụ cười độc ác của ông giám đốc Phin "Thằng ấy tao cho chết rũ tù
rồi”.
Hắn dừng hẳn lại. Nhìn về phía đồi. Một mỏm
đất nhô lên giữa vòng vây của rừng xanh. Hắn tìm bóng dáng già Đô. Hắn nói với
già trong ý nghĩ "Tôi thì không thể chết ở trong tù được rồi! Già cũng
vậy. Sẽ gặp nhau ở P”.
Hắn tin rằng sẽ gặp lại già, gặp lại Lượng.
Cân thì khó gặp. Kỷ Mình cũng khó. Vì hai người ở xa. Kỷ Mình đã từng tâm sự
với hắn:
- Tôi đi tù vì cái chính trị tôi cao, A Tuấn
à!
Cái chính trị cao của Kỷ Mình là đấu tranh
vạch mặt những người trong uỷ ban, trong ban chủ nhiệm hợp tác xã làm sai chính
sách, rằng họ là những phìa, tạo mới. Rằng họ đã lấy mìn của bộ đội, nổ mìn
dưới suối đánh cá. Rằng họ đã bán quế của hợp tác xã, đút tiền vào túi họ.
Thỉnh thoảng Kỷ Mình lại thở dài hối hận:
- Tôi đi tù vì cái chính trị tôi cao à!
Anh em vẫn lúi húi làm. Chẳng ai ngẩng lên
nhìn hắn. Để hắn vẫy tay, khuơ nón chào từ biệt.
Tự do quả là mệt cái gì lạ thật. Cũng con
đường ấy nhưng nay đi mà thấy nhẹ như bay. Cả khu trại rộng mênh mông kia không
có sức hút với mình nữa. Con đường này cũng không còn lực hút. Đồi, rừng, ruộng
không còn lực hút. Chúng không còn là chỗ vẫn để mình đi làm, mình về trại. Chúng
không cỏn là chỗ để giết dần, giết mòn mình. Mình đã tách khỏi từ trường. Đã
tách khỏi chúng.
Hắn ngẩng lên nhìn trời. Trời nắng cuối xuân.
Trời xanh và mây vẫn bay. Đẹp. Cây đa Tân Trào
nổi tiếng xa xa mọi hôm chỉ gợi lên vẻ thâm u xa vắng, hôm nay cũng đẹp. Những
thân chính, những rễ phụ hơi võng trắng xoá trong nắng, tán lá rợp nền trời.
Trên đường, hắn gặp mấy ông quản giáo, mấy ông
công an vũ trang. Cả mấy thỏi nam châm này cũng không còn lực hút. Hắn vẫn chào
và bỗng hiểu rằng những người từng gắn chặt với hắn ấy từ nay chỉ là người xa
lạ.
Đã vượt qua khu nhà khách. Nơi hắn gặp Ngọc
mấy tháng trước. Hắn cũng thấy lố nhố người. Những người từ các nơi về đây, mệt
mỏi và đau khổ. Chờ gặp mặt. Mười lăm phút nhìn nhau ngắn ngủi của những người
ở hai thế giới. ôi! Cái vòng đời không bao giờ hết. Đã qua cái dốc về phía sau
quả núi mà hắn chưa đi đến bao giờ. Đến một ngã ba. Đi theo ngả nào? Hắn đứng
phân vân lựa chọn. Đó là cảm giác tự do đầu tiên đối với hắn: Được phân vân.
Được đứng trước một ngã ba, tự mình lựa chọn con đường. Tự do là được quyền do
dự.
Một người đi xe đạp từ phía sau tới. Quần
ka-ki màu be, áo sơ-mi trắng bóng. Người tự do đầu tiên hắn gặp. Hắn định hỏi
thăm đường, bỗng người ấy phanh xe gọi to:
- Anh... anh gì nhỉ. Anh cũng được tha đấy à?
Bấy giờ hắn mới nhận ra Hiển, anh tù án được
tha trước hắn ít phút. Có lẽ Hiển quên tên hắn vì hắn cũng chỉ là một trong
trăm ngàn người tù đang bị giam giữ. Còn hắn nhớ tên Hiển vì Hiển là khát vọng
tự do của hắn.
- Anh đi lấy giấy phải không Lên đây em đèo.
Thật may mắn. Đã may thì may đủ đường. Hiển ở toán chăn nuôi. Rất thông thạo
đường lối. Hắn nhảy lên poóc ba-ga xe đạp.
- ở đâu ra xe thế này?
- Cái cộ này người nhà em mang ở P lên. Anh
cũng ở P à?
Thật là hạnh phúc của người tù án. Họ sung
sướng biết bao. Người nhà biết trước ngày về lên đón mang theo cả xe đạp, cả
quần áo. Vợ con hắn bây giờ vẫn nghĩ rằng hắn còn đang trong tù, lo lắng, mòn
mỏi chờ ngóng ngày hắn được về. Em. Anh đã được tự do. Anh đang được tự do. Anh
sẽ về với em. Cố chờ một hai ngày nữa thôi, em ạ. Xe đi. Gần năm năm hắn mới
lại được ngồi trên xe đạp và bây giờ hắn mới thực sự biết thế nào là tự do.
Tự do đó là tốc độ.
Ngồi trên xe đạp đi trên con đường nhỏ, hai
bên là rừng rậm, chỉ khoảng mười ki-lô-mét một giờ, hắn thấy cây lá chạy vun
vút về phía sau. Gió vù vù qua tai. Gió phạt hai bên má hắn mát rượi. Hắn bỏ
nón ra cho gió thổi vào tóc. (Bọn hắn vẫn độ; nón đi làm cho mát. Ngoài ra cái
nón còn dùng để che nhiều thứ tạt được khi đi qua ông trực trại.)Hắn xoè bàn
tay ra cho gió lùa qua kẽ tay. Hắn thực sự cảm thấy mình tự do.
Các cảm giác, gió, tốc độ, di chuyển ấy hắn
không bao giờ nghĩ đến, quên hẳn đi rồi, vụt đến, quen thuộc, thân thiết và
thích thú lạ thường. Cho mãi về sau này, cứ nghĩ đến ngày được tha, hắn lại nhớ
đến cảm giác gió ùa phạt qua hai má hắn. Cảm giác ấy gắn liền với buổi sáng hắn
được ra tù nên nó là tự do. Năm năm. Phải hiểu cái tốc độ năm năm vừa qua của
hắn. Đó là một năm xà lim và sáu tháng được ra buồng chung. Chỉ năm một chỗ.
Nằm trong một hộp bê-tông. Ngồi. Nằm. Đứng. Ngồi. Nằm. Đứng. Bắt rệp. Nhìn kiến
tha cơm. Nói vọng sang với Đô, người tử tù xà lim bên kia chờ ngày đem bắn.
Không nhìn thấy trời. Chỉ có cảm giác trời qua những nan chớp chéo xuống ở mái
sát trần, có hàng song sắt to và dày. Không có một sự xáo động nào của không
khí. Suốt ngày nhờ nhờ, đục đực. Rồi ba năm ở hai trại trung ương, có tốc độ
đấy nhưng là tốc độ con rùa.
Hắn đi làm. Mọi người đi làm. Đầu cúi, lê từng
bước. Chậm chạp chỉ có lợi cho bọn hắn. Thời gian đi đường là thời gian lao
động. Đi nhanh ra chỗ làm làm gì. Lúc làm cũng vậy. Cả bọn ngồi xổm, mân mê
từng lá cỏ và rứt. Rồi xển sang chỗ khác. Còn chậm hơn tốc độ con sên.
Chỉ một lần hắn đạt tốc độ cao trong khi làm
việc. Đó là lần đi gánh than ở cách trại Q.N mười cây số. Không hiểu sao lại có
hàng đống than trong rừng.
Hắn cùng anh em quẩy phân ký leo lên. Vừa leo
vừa thở. Nhưng gánh xuống còn mệt hơn. Gánh than nặng kéo hắn xuống dốc. Hắn
phải chạy cho nhanh. Trông thấy hòn đá nhọn, cái gốc cây vát cũng quàng chân
vào, không tránh được. Gánh than nặng trĩu cứ lôi xuống không thể nào dừng lại.
Rồi lại quẩy phân ký leo dốc. Thở. Mồ hôi đẫm tóc, đẫm áo. Rừng im lặng, ngột
ngạt. Muỗi. Vắt. Ruồi vàng. Trong một lúc dừng chân khi leo dốc, hắn rên lên
thành lời:
- Bố mẹ vợ con có biết lúc này mình khổ thế
nào không? Chỉ lần ấy hắn có tốc độ. Nhưng không có gió nào lọt tới rừng già.
Còn cứ ngồi xển mà nhổ cỏ. Ai quát cũng mặc. Cả bọn cứ ngồi, cứ xển. Nước sông,
công tù. Công của thằng tù vô tận. Đó là khi đi làm. Khi về cũng vậy. Về trại
sớm hơn chục phút để vào buồng giam sớm ư? Cứ lê bước, cúi đầu nhìn đất, ngửa
mặt nhìn trời. Thời gian là tra tấn. Thời gian là đau khổ, nhục nhã, ê chề,
quằn quại. Muốn quăng đi, ném đi khúc đời tù tội rỏ máu này, dù tuổi sống bớt
đi mười năm cũng được. Tù đọng, mục nát từ trong lòng. Trong cuộc đời. Trong sự
di chuyển. Tù đọng mực nát ở chung quanh. Thế rồi bỗng nhiên là bánh xe lăn
nhanh. Là tiếng gió thổi vù vù qua tai. Là gió phạt hai bên má. Là đi đến một
nơi mình chưa biết. Là nói cười với người bạn tù vừa quen, được tự do trước
mình mười lăm phút và đã mặc quần áo của người tự do. Hai người tự do nói
chuyện với nhau như không hề có những năm tháng tù đày như vẫn được tự do từ
trước tới nay. Không phải tập cho quen. Không có gì bỡ ngỡ. Vâng. Con người ta
sinh ra vốn là tự do.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét