Jonathan London - Trong vài tuần
qua, đã có hai việc thu hút sự chú ý của nhiều người ở Việt Nam. Một là đã đến
lúc Quốc Hội phải quyết định làm gì đối với Hiến Pháp sửa đổi vào ngày 28 tháng
11 sắp tới. Hai là việc Việt Nam được bầu làm thành viên của Hội Đồng Nhân Quyền
(HĐNQ), một hội đồng có trách nhiệm để đẩy mạnh những giá trị trong tuyên ngôn
về quyền con người của LHQ. Hai sự kiện này khác nhau và có những sự phức tạp
riêng của nó, nhưng cả hai là rất quan trọng không thể tranh cãi được, dù đứng
ở khía cạnh nào.
Ở Việt Nam, từ lâu không khí xã hội chính trị
đều ‘có thể đoán trước được’ đến mức gần như không cần phải mất công quan sát
về nó. Hiện nay thì khác, dù ĐCSVN đã luôn luôn có đường lối ‘thống nhất’, trên
thực tế là không phải như vậy. Khẳng định như thế chẳng có gì liên quan đến
‘chống Đảng’ và đây chỉ là nhận xét khách quan mà thôi. Chúng ta không cần đồng
tình về quan điểm để thấy điều đó.
Thế nhưng, vào thời điểm này có một số khác
biệt quan trọng và đã không hề có ở Việt Nam trong những thập kỷ qua. Một là sự
có mặt của những nhóm lợi ích ở trong và ngoài bộ máy. Hai là sự có mặt của một
lực lượng xã hội mới; là những người trong và ngoài bộ máy đang đòi cải cách.
Một nước như Việt Nam đã trải qua những kinh nghiệm lịch sử bi kịch, và người
Việt Nam muốn có một tương lại có trật tự, có hòa bình. Vấn đề là trật tự như
thế nào, và hòa bình như thế nào, chính những điều này đang được quyết định
trong thời điểm hiện nay. Và chẳng có ai biết những quyết định này sẽ ra sao.
Ấn tượng mạnh nhất đối với tôi, là một người
quan sát, thay vì có những thái độ và hành vi đầu hàng (v.d: thái độ thuyết
định mệnh, thuyết khuyến nho, và bi quan nói chung), nhiều người ở Việt Nam
đang hướng tới một cái nhìn về tương lai, một sự tự tin về chuyện Hiến Pháp lẫn
chuyện HĐNQ, cuối cùng rồi sẽ cho Việt Nam tiến tới một tương lai tươi sáng
hơn. Họ thấy, thay vì thêm hai cơ hội mất trong lịch sử của Việt Nam, thì hai
chủ đề hiến pháp và nhân quyền sẽ là hai điểm tựa trên đường cải cách.
Thái độ đó có thể được xem là đương nhiên, vì
không có một lựa chọn nào khác cả. Nhưng, những gì tôi đang quan sát là khác.
Thay vì khẳng định một cách quen thuộc, những người đấu tranh ở Việt Nam đang
kêu gọi cùng nhau “tiến lên!” một cách mạnh mẽ hơn so với trước đây.
Họ rất tự tin vì ít nhất có hai lý do quan
trọng. Một, họ thấy rõ hơn so với trước không chỉ về một hiến pháp là rất quan
trọng mà là một hiến pháp chỉ có giá trị nếu văn bản đó thực sự có sự ưng thuận
của toàn dân. Bản hiến pháp sửa đổi mà Quốc Hội phải quyết định thông qua trong
tuần, hay quyết định phải bàn tiếp là một văn bản vẫn đang gây ra tranh cãi,
không chỉ ngoài mà ngay trong bộ máy nhà nước. Những vấn đề, như hệ thống chính
trị hay đất đai, dù nhạy cảm nhưng vẫn chưa được thống nhất. Kể cả những người
muốn giữ được hệ thống một đảng cũng chưa thống nhất về nhiều điều. Chẳng hạn,
Điều 93 trong dự thảo sửa đổi hiến pháp có bày tỏ rõ ràng định hướng mới đối
với cơ cấu lãnh đạo và cụ thể là vai trò của chủ tịch nước tương lai. Một lần
nữa, khẳng định như vậy chẳng có tính chống đảng vì vấn đề này chưa thực sự
được giải quyết. Nói có là nói dối rồi, có đúng không?
Lý do thứ hai là việc Nhà Nước Việt Nam đã ký
vào, cam kết, và có trách nhiệm có ứng xử thích hợp và nay có trách nhiệm mới
để bảo vệ và đẩy mạnh các quyền con người ở nước mình thậm chí ở các nước khác,
và cũng để giúp dân Việt Nam hiểu rõ hơn quyền của mình là như thế nào. Thay vì
chấp nhận “luật rừng”, người Việt Nam ngày càng có nhiều hiểu biết về những
quyền của họ và trách nhiệm của nhà nước trước pháp luật quốc tế.
Cách đây hai tuần trong một bài có tiêu đề
‘Dũng cảm chính trị’ chúng ta đã thấy trong bối cảnh xã hội nào, luôn luôn có
ba phương án đối với hành vi, cư xử của mình: sự thoát khỏi (exit), sự trung
thành, và sự tiếng nói. (Dù cũng có bạn đọc phản đối rằng ở Việt Nam có phương
án phổ biển nhất là... cứ chờ xem sau!). Vì thế, hiện nay rất khó đoán hành vi
của những người trong và xoay quanh chính trường sẽ làm gì, chính vì luật chơi
trong nền chính trị của Việt Nam đã thay đổi một cách nhất định. Như một bạn đọc
dấu tên có nhận xét:
Hiện nay “có một sự mò mẫm, không rõ ràng
trong hướng đi. Nó cho thấy một sự giằng co, tranh giành phe phái mà chưa có
phe nào giành ưu thế. Các phe cứ dền dứ nhau, lừa miếng nhau từng tí một. Khi
phe này tung ra một chiêu để chiếm lợi thế, thì một thời gian sau phe kia lại
có chiêu đối đáp để giành lại thế cân bằng.
Ngoài ra, chưa bao giờ nhóm lợi ích thao túng
chính trường như bây giờ. Đồng thời, chưa bao giờ lực lượng xã hội, có tiếng
nói, dù là chút ít, có ảnh hưởng đến chính trường như bây giờ. Vì vậy tính chất
đấu đá phe phái trên chính trường đã có sự thay đổi so với trước đây. Bây giờ,
trên võ đài vẫn là các phe phái truyền thống, nay lại có thêm hai lực lượng làm
chất xúc tác. Các phe phái đang trình diễn tài nghệ ảo thuật với hai chất xúc
tác: nhóm lợi ích và lực lượng xã hội. Nó cho thấy một sự mù mờ về tương lai
của [nền chính trị Việt Nam].
Trong khi nội bộ ĐCSVN dù có rất nhiều phe,
nhưng tất cả họ đều cố gắng duy trì sự tồn tại của ĐCS, thực chất là sự tồn tại
địa vị của họ. Có nhiều ý kiến cho rằng sự đấu đá trong đảng sẽ làm cho đảng bị
suy yếu và tan rã, đó chỉ là ngộ nhận. Nhìn lại lịch sử đảng, đã bao giờ họ
không đấu đá?... Và đến giờ ĐCS đã không còn là một đảng ra hồn nữa...
Thực vậy. Hiện nay, rất nhiều người ở Việt Nam
(từ mọi phía) thấy là từ trước đến nay đã chưa bao giờ có một giai đoạn nào như
thế cả. Điều đó cũng không có nghĩa là Việt Nam sẽ có những thay đổi to lớn.
Vẫn còn những người muốn giữ nguyên trạng (status quo) hay gần nguyên trạng
những thể chế chính trị của đất nước và chờ đến thế kỷ 22 để chờ đợi một trật
tự “hoàn thiện”. Như cách so với trước, Việt Nam hiện nay đã phát triển một
diễn luận chính trị công khai và đa chiều, điều đó cũng là một dấu hiệu đáng
hứa hẹn.
Ở Việt Nam, muốn có tiến bộ về mặt thể chế
phải xóa bỏ những yếu tố trong hiến pháp và hành vi của nhà nước làm trái với
quyền con người. Điều đó là chắc chắn và không tránh được. Như vậy, bất chấp
kết quả trong vài ngày tới, hai vấn đề hiến pháp và nhân quyền sẽ là trung tâm
của những đấu tranh chính trị ở Việt Nam. Càng sớm giải quyết hai vấn đề này
thì sự phát triển của Việt Nam sẽ sớm cất cánh.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét